Dit artikel is geschreven met Patrick Savalle en in social collaboration met de Nederlandse bitcoin community.
“Bitcoins zijn erger dan de Tulpenmanie. Toen kreeg je tenminste nog een tulp. Nu krijg je niks.” Dit zei de voormalig president van De Nederlandsche Bank Nout Wellink recentelijk tijdens een discussiebijeenkomst met studenten van de Universiteit van Amsterdam. Ook de voormalige president van de Federal Reserve Alan Greenspan brandt de digitale munt volledig af: “It’s a bubble. It has to have intrinsic value. You have to really stretch your imagination to infer what the intrinsic value of bitcoin is. I haven’t been able to do it. Maybe somebody else can.” Zelfs Paul Krugman, voormalig Nobelprijswinnaar in de economie, vraagt zich in een van zijn wekelijkse columns voor de New York Times af of bitcoin niet per definitie “slecht” is.
Allen maken ze dezelfde fundamentele denkfout. Het is namelijk niet alleen de digitale valuta, maar ook het onderliggende platform waar een enorme marktontwrichtende werking vanuit gaat. Bitcoin is in de eerste plaats zelfs geen geld, maar ‘een internet’ voor het registreren en overdragen van eigendom. Dankzij bitcoin is het voor het eerst in de geschiedenis mogelijk om eigendomsrechten van dingen (zoals aandelen, certificaten, digitaal geld, enzovoorts) over te dragen op een snelle, transparante en niet fraudeerbare manier zonder de bemoeienis van een vertrouwde partij zoals de overheid, een notaris of een bank. Een ieder die dit goed op zich in laat werken, begrijpt direct de enorme waarde van bitcoin.
Het spook van de crypto-anarchie
“A specter is haunting the modern world, the specter of crypto anarchy.” Zo begint het “Crypto Anarchist Manifesto” van Tim May. Deze eerste zin van het manifest is een vette knipoog naar het “Communistisch Manifest” dat Karl Marx en Friedrich Engels in 1848 publiceerden. Net als bij het zuivere communisme, draait het in de crypto anarchie om het afschaffen van overheidsbemoeienis. Niet de sociale mens, maar de versneld voortschrijdende informatietechnologie moet overheidsregulering tot nul terugbrengen.
Volgens May staat computertechnologie op het punt om individuen en groepen de mogelijkheid te geven om volledig anoniem met elkaar te communiceren en te handelen. Twee entiteiten kunnen met elkaar berichten uitwisselen, zaken doen, contracten aangaan, zonder ooit de ware naam, of de juridische identiteit, van de ander te weten. Dankzij cryptografie zijn interacties onvindbaar en fraudebestendig. Overheden raken hierdoor de controle op het economisch verkeer volledig kwijt.
May’s profetie deed reeds in 1988 in beperkte kringen de rondte. Pas in 1992 werd het document op het web gepubliceerd. Sindsdien heeft het onder techno-anarchisten een cult status verkregen. Met de komst van bitcoin wordt het manifest nu door een aantal financiële experts heel serieus genomen. Volgens hen zal het bitcoin protocol net zo’n revolutie veroorzaken als het internet. Wie had immers in 1997 bedacht dat email de papieren brief, de fax en de ansichtkaart overbodig zou maken? Trekken we de vergelijking met het bitcoin netwerk, dan staan we nu aan het begin van een ontwikkeling die de wereld revolutionair gaat veranderen. Net zoals SMTP en HTTP destijds in hun kinderschoenen stonden, en de impact van deze protocollen niet goed kon worden voorzien, verkeert het bitcoin protocol nu in dezelfde fase.
Een netwerk zonder de noodzaak tot vertrouwen
Een vraagstuk waar wiskundigen al een tijd lang hun hoofd over buigen is hoe verschillende partijen kunnen weten dat online uitgewisselde informatie de consensus vertegenwoordigt, zonder daarbij een andere partij te hoeven vertrouwen. Tot voor kort werd dit onmogelijk geacht. Dit probleem staat ook bekend als het Byzantine Generals’ Problem. Byzantijnse generaals zijn onderling notoir onbetrouwbaar en geen van de generaals valt graag in een minderheid een tot de tanden bewapende stad aan. Maar hoe weten de individuele generaals of ze met voldoende legers in actie komen? In een systeem met tussenpartijen bestaat immers altijd de mogelijkheid dat een partij al dan niet bewust informatie filtert of verandert. De oplossing van dit probleem moet dus per definitie een systeem zijn waarin vertrouwen niet nodig is. Alleen decentrale systemen komen hiervoor in aanmerking.
Satoshi Nakamoto, de vermoedelijke bedenker van het Bitcoin protocol, heeft dit fundamentele probleem opgelost. Bitcoin is in de basis een decentrale manier om informatie (zoals eigendomsrecht) vast te leggen en online over te dragen in de aanwezigheid van onbetrouwbare partijen zonder dat daarbij vertrouwde tussenpartijen nodig zijn. Het netwerk als geheel is de vertrouwde partij. Eigendom en eigendomsrechten kunnen hierdoor over het internet stromen zoals content dat ook al doet. Niemand kan betwisten of frauderen van wie dat eigendom is. Snel, transparent en met wiskundige veiligheid.
Het grootboek van bitcoin is overal en nergens
De basis van bitcoin is de blockchain. De blockchain is voor bitcoin wat het grootboek is voor een bank. Een normale bank heeft ergens een grote berg geld in een kluis met daarbij het grootboek waarin wordt opgeschreven welk deel van het geld van wie is. Dit is essentieel: dit grootboek wordt door een centrale bank beheerd. Daarom lopen alle transacties via die bank.
Bij bitcoin is het grootboek decentraal: het is verspreid over het hele netwerk. Niemand specifiek beheert het grootboek want iedereen beheert tegelijktijd het grootboek. Welke bitcoins aan welke wallets (adressen) zijn toegekend, wordt door alle knooppunten in het hele netwerk bijgehouden. Transacties lopen gewoon van wallet naar wallet. Vergelijkbaar met zoals contant geld of fysieke goederen wordt uitgewisseld, maar dan met het bereik van het internet. De decentrale aard van de blockchain heeft veel voordelen, zo is (financiële) censuur door een enkele partij onmogelijk en is er geen single-point-of-failure.
In tegenstelling tot het grootboek van een bank, is de blockchain door iedereen in te zien. Bitcoin transacties zijn volledig transparant, dit biedt bijvoorbeeld publieke instellingen en goede doelen de mogelijkheid tot financiële openheid. De ‘rekeningnummers’ (addressen) die in de blockchain worden bijgeschreven zijn in principe anoniem. Dit geeft gebruikers van bitcoin de keuze tussen anonimiteit of juist transparantie: een ieder die zijn adressen publiceert, geeft direct inzicht in zijn geldstromen, een ieder die ze verborgen houdt, blijft buiten zicht.
Bitcoins op een bepaald adres kunnen worden uitgegeven door het overleggen van een bijbehorende unieke sleutel (een code). Bij normaal gebruik is dit onzichtbaar omdat de wallet software dit regelt, maar het is mogelijk om de codes te kopiëren, uit te printen en aan anderen te geven. Om zeker te weten dat de bitcoins niet dubbel worden uitgegeven en alleen geldige transacties worden opgenomen in de blockchain, moeten alle computers in het netwerk met elkaar in competitie over het uitrekenen van een controlegetal (een cryptografische puzzel). De eerste die een oplossing vindt, mag de transactie aanvankelijk toevoegen aan het eind van de blockchain. Naarmate meer computers de nieuwe blockchain bevestigen en gebruiken om er weer nieuwe transacties aan vast te plakken, wordt de gevonden oplossing waarschijnlijker. Als het merendeel van de computers op zoek is naar dezelfde, correcte oplossing, vormen ongeldige transacties vanzelf afsplitsingen van de blockchain die weer afsterven bij gebrek aan consensus. In de praktijk is een transactie veilig bij zes of meer bevestigingen. Het is de onderliggende cryptografie die bitcoin tot een cryptocurrency maakt.
Een ieder die op dit moment een transactie wil frauderen, moet meer rekenkracht ophoesten dan wordt geleverd door de top 500 aan supercomputers. Het succesvol bijschrijven van een blok transacties aan de blockchain wordt beloond met nieuw gecreëerde bitcoins en wordt daarom ‘minen’ genoemd. Dit minen is de oplossing die bitcoin biedt voor het Byzantine Generals’ Problem. Miners nemen transacties sneller in behandeling, als er ook nog een fee als beloning in een transactie is opgenomen.
De algoritmes zijn zo ontworpen dat er elke dag een vast aantal nieuwe bitcoins wordt gegenereerd. Elk dag iets minder zodat ergens in 2140 het maximum aantal bitcoins is gegenereerd. Dit geeft een bitcoin economie een stabiele monetaire basis met een voorspelbare, tot nul afnemende (monetaire) inflatie zodat consumptie en productie hun werken kunnen doen (natuurlijke prijsinflatie en -deflatie).
Cryptocurrencies met oneindige toepassingen
Dankzij bitcoin is geld programmeerbaar, waardoor talloze financiële innovaties met behulp van dit platform gebouwd kunnen worden. De mogelijkheden zijn schier oneindig en onverwacht. Zo kunnen er fraudevrije stemsystemen mee gebouwd worden, of digital rights management systemen, of nieuwe soorten airmiles of freebees, of festivalmuntjes waarmee je een drankje kunt betalen. Maar denk ook aan een autoverhuurbedrijf dat coins uitgeeft die verbonden zijn met hun vloot huurauto’s. Elke auto kan geopend en gestart worden door gebruik te maken van de bijbehorende coin. Wanneer mensen de auto online boeken, dan kunnen ze met hun digitale valuta – die bijvoorbeeld versleuteld zit op hun smartphone in een speciale app – gebruik maken van de auto op het moment dat ze hier recht op hebben. En heb je haast, dan kun je andere weggebruikers een micropayment verstrekken, opdat ze ruim baan maken.
Met bitcoin is het ook mogelijk om allerlei processen rondom de transactie te automatiseren. Het protocol heeft voorzieningen voor bijvoorbeeld het instellen van betalingscondities, het stemmen op transacties of het tegengaan van illegaal gebruik. Het bitcoin-protocol (wat we dan ‘Bitcoin’ noemen in plaats van ‘bitcoin’) verlaagt de drempel om transacties aan te gaan. Niet alleen omdat de transactie goedkoper is, maar ook omdat het managen van het risico rond een transactie veel eenvoudiger kan.
Voordat bitcoin werd uitgevonden is er decennia lang geëxperimenteerd met vergelijkbare netwerken. Bitcoin komt dus niet uit de lucht vallen, het is ‘slechts’ het eerste netwerk dat uiteindelijk alle met de technologie geassocieerde problemen oploste. Nu bitcoin er is, zijn er veel vergelijkbare cryptocurrencies aan het ontstaan. Met mastercoin is het zelfs voor iedereen mogelijk een eigen cryptocurrency te beginnen.
Een veelbelovend netwerk is Ripple. Dit platform heeft weliswaar een eigen geldeenheid (valutacode XRP, bitcoin heeft valutacode XBT) maar is in de basis currency-agnostisch zodat er net zo makkelijk euro’s en dollars kunnen worden gebruikt. Het netwerk voorziet in exchanges en andere geautomatiseerde faciliteiten waarmee on-the-fly omzetting van currencies mogelijk is. Internationale betalingen met de snelheid van het internet, van wallet naar wallet, zonder dat er een bank of bankrekening voor nodig is. Hiermee zullen de meer dan dan twee miljard ‘unbanked people’ ook toegang krijgen tot internationaal geldverkeer.
Helemaal tot de verbeelding sprekend, zijn de zogenaamde chains of trust van Ripple. Iedereen kent de situatie waarin schulden binnen een groep vrienden onderling verrekend worden. Piet leende ooit 3 euro van Els en nu vraagt Els of Piet haar schuld van 2 euro aan Jan wil aflossen zodat Piet uiteindelijk nog maar 1 euro aan Els verschuldigd is. Met Ripple kan dit op globale schaal via ‘paden van vertrouwen’ zodat betalen grotendeels een zero-sum game is, waarbij alleen schulden (IOU’s) worden uitgeruild tussen mensen die elkaar daarmee vertrouwen. Het is een next-level economie.
Machines en dingen met een economische identiteit
Het Internet of Things maakt het mogelijk dat allerlei soorten objecten aan het internet verbonden worden, van computers en smartphones tot koelkasten en windmolens en zelfs piepkleine sensoren ter grootte van een zandkorrel. Elk object krijgt een digitale identiteit die uitgelezen en aangestuurd kan worden. Het bitcoin protocol maakt het mogelijk dat een object naast een digitale ook een economische identiteit krijgt. De koelkast kan bijvoorbeeld met de windmolens in de wijk onderhandelen over het gebruik van energie tegen bepaalde voorwaarden. “On the block chain nobody knows you are a fridge.” Bitcoin maakt deze transacties eenvoudig en betrouwbaar.
De traditionele rolverdeling tussen mensen, organisaties en machines gaat hiermee volledig op de schop. Het bitcoin protocol maakt het mogelijk dat een “slimme” machine, naast mensen en organisaties, als derde soort speler aan het economische verkeer kan deelnemen. Hebben bedrijven nu al moeite om B2B-, B2C-, C2B- en C2C-modellen te implementeren, dit probleem wordt alleen nog maar groter met de komst van B2M-, M2B-, C2M-, M2C- en M2M- markten.
Een wereld waarin een frisdrankmachine een zelfstandige economische entiteit is, die zelf verantwoordelijk is voor het beheer en de verkoop van zijn eigen drankvoorraad behoort hiermee tot de mogelijkheden. Een machine die dus naast het zelfstandig verkopen van een drankje aan de consument (M2C), ook zelf een order plaatsen kan bij bedrijven (B2M). Het kan zelfs een order plaatsen bij consumenten (C2M) om de voorraad aan te vullen. Vraag is wel wie er straks juridisch en economisch aansprakelijk is wanneer iemand ziek wordt van een frisdrank uit zo’n automaat?
Digitaal Darwinisme
Eric Schmidt, de voormalige CEO van Google, zei ooit: “The Internet is the first thing that humanity has built that humanity doesn’t understand, the largest experiment in anarchy that we have ever had.” Het bitcoin protocol heeft de potentie om deze uitspraak in de komende jaren te doen verbleken. Naast nieuwe business modellen waarin vertrouwen en controle op een volstrekt andere manier wordt belegd, wordt dankzij het Internet of Things een nieuwe economische agent – “de machine” – aan de bestaande economie toegevoegd. Wanneer machines zelfstandig deel kunnen nemen aan het economisch verkeer roept dit onmiddellijk de vraag op wat dit betekent voor talloze werknemers. Hebben ze straks nog wel een baan of neemt de machine hun werk over?
Bitcoin kan net als elke andere krachtige technologie worden gezien als een doos van Pandora of juist als een stap op weg naar Utopia. Maar jezelf afvragen of bitcoin zal mislukken is de vraag stellen of het mogelijk is technologie te ‘ontuitvinden’? Beter is het om met dit nieuwe platform te experimenteren en te innoveren. Bedrijven en overheden moeten zich versneld aanpassen aan de veranderende omstandigheden teneinde te overleven. Adapt or die!
Door bitcoin dus enkel en alleen als een munt te beschouwen en de grote koersschommelingen te gebruiken om de munt als “slecht” te bestempelen, wordt bitcoin tekortgedaan. Net zoals SMTP en HTTP destijds in hun kinderschoenen stonden, en de impact van deze protocollen toentertijd niet goed kon worden overzien, verkeert het bitcoin protocol nu in dezelfde fase. Bitcoin zal als geld misschien nooit tot volwassenheid komen, maar gegeven het feit dat het onderliggende protocol open source is, zullen nieuwe soortgelijke initiatieven hierop kunnen voortborduren en wel degelijk de eindstreep halen. Was het trouwens niet dezelfde Paul Krugman die in 1988 zei: “By 2005 or so, it will become clear that the Internet’s impact on the economy has been no greater than the fax machine’s.”…
